Bundan yaklaşık bir yıl önce eşimle gittiğimiz Bursa Hayvanat Bahçesi‘nde benim ne tüm o rengarenk renkleriyle çeşit çeşit kuşlar ne uzuuun bacaklı zürafalar ne de bal rengi yeleleriyle kükreyen aslanlar ilgimi çekti maymunlar kadar. A tabi hakkını yememeliyim ki papağana cips veren çocuk, mirketlerin tellerine vuran adam ve tam da “Hayvanları beslemeyin” yazan tabelanın altından kuşlara çekirdek veren teyze de gayet enteresandı.
Asıl konumuz yani beni o gün en çok şaşırtan hayvanlara yani maymunların hikayesine devam edelim. Hayvanat bahçesinin orta bölümünde oluşturulmuş yapay adadaki pembe popolu maymunlar uzaktan bakınca her hayvan gibi güneşin tadını çıkarıp haylaz haylaz koşuşturuyorlardı. Biz de adaya en yakın yerde durup izlemeye başladık onları. O sırada yemek saatleri gelmiş olmalı ki elinde poşetlerle bir görevli yaklaştı adaya. Maymunlar inanılmaz bir hızla adamın bulunduğu yöne koşmaya başladılar. Görevli poşetin içinden çıkardığı portakalları adaya atmaya başladığı an sanki kıyamet koptu. Maymunlar kıyasıya bir itiş kakış içinde çığlık çığlığa portakalları kapmaya başladılar.
Lider olduğunu düşündüğüm iri bir maymun hepsinden önce oraya ulaşıp atılan meyveleri, diğerlerini korkutup (hatta resmen dövüp!) alıp götürdü. Diğerleri ise kalanları -hiç de dost olmayan bir biçimde- paylaşıp yemeye başladılar. Biraz ortam sakinleşmişti ki küçük bir maymun suyun kenarına gelip elindeki portakalları bir güzel yıkamaya başladı. Sonra diğerlerinin de aynı şeyi yaptığını gördüm.
Ancak yıkarken dikkati elden bıraktığınız an ganimet bir başkasının oluveriyordu. Her şey öyle hızlı ve gürültülüydü ki nasıl böyle iletişim kurduklarını anlayamadım. Giderek doğal yaşamdan uzaklaşmış olmanın etkisiyle mi bilmiyorum ama maymunlar o gün bana başka bir gezegenden gelen uzaylılar gibi geldi.
Fiziksel yapıları ve zekalarıyla maymunların insanların komik bir kopyası olduğunu düşünmüşümdür hep. Belli sayıları bilen, işaret diliyle konuşabilen hatta insanların erişemediği bir hızla puzzle çözen maymunları da belgesellerden biliyoruz. Ancak onlarla daha ileri bir etkileşim içinde olduğumuz zamanlar binlerce yıl öncesi yani mağara devrinde değil. Osmanlı döneminde maymunların üstün uzağı görme yetenekleriyle Osmanlı donanmasında gözcülük yaptıklarını biliyor muydunuz? Hatta daha ilginci Halife Mütevekkil adlı zatın terzilik ve kuyumculuk yapan maymunlara sahip olduğu bilinmektedir ( Hayatül Hayevan).
Sultan 3. Murad döneminde ise maymunların elit kesimin bir oyuncağı olduğu söylenir. Yine aynı dönemde Rumeli Kazaskeri Molla Abdülkerim Efendi, maymunların cinselliğe alet edildiği düşüncesiyle Galata ve Azapkapı’daki maymuncu dükkanlarındaki tüm maymunları ağaçlara astırıp idam ettirmiştir.
Bu olaya binaen ‘ Maymunkeş İmam ‘ lakabına nail olan Abdülkerim Efendi ‘nin ölümünün ardından halk tarafından kutlamalar yapıldığı da rivayet edilir. Benzer bir şekilde eskiden Yemen’de bakkallık ve kasaplık yapan maymunların olduğu bilinmektedir.
Günümüzde ise işler tamamen değişmedi ama farklı bir boyut kazandı. Tayland’da insanlardan 10 kat daha hızlı hindistan cevizi toplayabilen yaklaşık 1.200 maymun bu yetenekleri dolayısıyla bir kaç muz karşılığında gün boyu zincire bağlı çalıştırılıyor.
Pakistan’da ise işleri, insanları dansederek ve el şakalarıyla eğlendirmek olan maymunlar yıllarca insanlar tarafından çalıştırılıyor. Bu da yetmezmiş gibi gülünç kıyafetler giydirilen maymunlar, çok çocuklu fakir ailelerin resmen geçim kaynağı olarak görülmekte.
Ancak yine de tarihte hiçbir maymun simsarı Ilya Ivanov kadar cani düşüncelere sahip olmamıştır sanırım. Stalin’in acıya dayanıklı ve yediği yemeğin kalitesini önemsemeyen güçlü bir insan ırkı siparişi üzerine alanı hayvan yetiştirme olan bilimadamı Ivanov 200.000 dolar gibi bir bütçeyle Batı Afrika’daki ilk deneylerine şempanzeler üzerinde başlar. Maymun spermlerini insan gönüllülerde kullanan Ivanov tam bir hezimete uğrar. ’32 kıtlığında ise plan sona erer. Bu pahalı hezimet ona 5 yıl hapse ve 5 yıl da sürgüne patlar. 
Günümüzde mizah içerikli de olsa maymunları/ hayvanları çalıştımanın hayatı ne denli kolaylaştıracağından bahseden bir kesim olması gerçekten içimi acıtıyor. İtiraf edilemese de dünyaya getirilen bir çocuktan bile fayda beklense de bir kedi terliğinizi getirmiyor diye hayıflanamazsınız değil mi? Bırakalım maymunlar o portakalları çamurun içinden alarak değil de ağaçlardan koparıp yiyebilsinler.
Sources: tarihbilgilerim, hayvanözgürlüğü, scottsman, dailymail, gawker, waltonford
